Το σύστημα της επικοινωνίας ανάμεσα στα άτομα του μελισσιού

Το μελίσσι ως ένας (υπερ)οργανισμός διαθέτει μεταξύ άλλων και ένα σύστημα επικοινωνίας των ατόμων που το συγκροτούν, ανάλογο με Το ορμονικό σύστημα των πολυκύτταρων οργανισμών, το οποίο ως γνωστόν επηρεάζει και συντονίζει τη λειτουργία των κυττάρων, των ιστών και των διάφορων οργάνων του.

Υπάρχουν δηλαδή αδενικές εκκρίσεις από τα διάφορα άτομα του μελισσιού, που ονομάζονται φερομόνες και που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τη λειτουργία των υπόλοιπων μελών της κοινωνίας, ώστε το καθένα από αυτά να περιορίζεται σε συγκεκριμένο τομέα δραστηριοτήτων.

Έτσι οι φερομόνες της βασίλισσας αλλά και του γόνου επενεργούν μακροχρόνια στον οργανισμό των εργατριών μελισσών εμποδίζοντάς τες να αναπτύξουν τις ωοθήκες τους. 

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι εργάτριες μέλισσες είναι στείρα άτομα και ότι στην καλύτερη για τις ίδιες περίπτωση τα αβγά, που θα συνέβαινε να παράξουν κάποια στιγμή, είναι αγονιμοποίητα, καθώς οι ίδιες δεν ζευγαρώνουν ποτέ. 

Πάντως, οι φερομόνες που αναφέρθηκαν πιο πάνω επηρεάζουν και μια άλλη συμπεριφορά (εργασία) των οικιακών μελισσών, να κατασκευάζουν δηλαδή ή όχι βασιλικά κελιά, για να εκτραφούν μέσα εκεί καινούριες βασίλισσες, όταν τις χρειάζεται το μελίσσι.

Με άλλα λόγια οι φερομόνες στην περίπτωση αυτή αποκλείουν τις εργάτριες μέλισσες από το να συμμετέχουν άμεσα στη διαδικασία της αναπαραγωγής, είτε σε επίπεδο πολυκύτταρου οργανισμού (παραγωγή αβγών) είτε σε επίπεδο υπεροργανισμού (παραγωγή βασιλισσών). 

Έτσι γίνεται μια πρώτη και πολύ βασική κατανομή ρόλων (εργασίας) με τις εργάτριες να επιδίδονται πλέον σε όλες τις άλλες εργασίες που γίνονται μέσα στο μελίσσι.

Αλλά και οι επί μέρους άλλες εργασίες που εκτελεί η μέλισσα, καθώς προχωρεί η ηλικία της, προκαθορίζονται μεταξύ άλλων και πάλιν από τις φερομόνες τις βασίλισσας. 

Η βασιλική ουσία, δηλαδή η φερομόνη της βασίλισσας, επηρεάζει το επίπεδο της νεανικής ορμόνης στον οργανισμό της εργάτριας μέλισσας έτσι που αυτή αναπτύσσει διάφορα αδενικά της συστήματα, όταν η νεανική ορμόνη αποκτά διαφορετικές τιμές συγκέντρωσης μέσα στην αιμολέμφο της. 

Για παράδειγμα, όταν η εργάτρια αναπτύξει τους αδένες που παράγουν το βασιλικό πολτό, αυτή επιδίδεται στην εργασία της παραμάνας, που δίνει μελισσόγαλα στα σκουληκάκια. 

Και όταν στη συνέχεια αναπτύξει τους κηρογόνους αδένες της, τότε αυτή συμμετέχει στην κατασκευή των κηρηθρών. 

Με τη δράση των φερομονών της βασίλισσας φαίνεται ακόμη ότι μετατοπίζεται η ηλικία, κατά την οποία οι εργάτριες μέλισσες μέσα σε ένα κανονικό μελίσσι αναλαμβάνουν καθήκοντα συλλεκτριών (Pankiw et a1., 1998).

Δεν είναι όμως μόνον η κατανομή της εργασίας που συντονίζεται μεταξύ άλλων Και από την πρωταρχική δράση των φερομονών της βασίλισσας.

 Η συμπεριφορά σύζευξης του μελισσιού επίσης επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις φερομόνες των κηφήνων και της βασίλισσας, όπως επίσης ο σχηματισμός ενός σμαριού πραγματοποιείται με τη δράση των φερομονών των εργατριιών και της βασίλισσας κ.ο.κ.
Αλλά εκτός από τα οσμηρά ερεθίσματα που εκπέμπουν οι φερομόνες, μεγάλο ρόλο στην επικοινωνία των ατόμων του μελισσιού, ώστε οι δραστηριότητές τους να συντονίζονται σε επίπεδο υπεροργανισμού, παίζουν και εξωγενείς οσμές, με πρώτες και καλύτερες τις οσμές των λουλουδιών (νέκταρος και γύρης) ή και των μελιτωμάτων, γενικώς δηλαδή οι οσμές της τροφής του μελισσιού. 

Τέλος εκτός από τις οσμές, πληροφορίες για τη θέση ενός νέου καταφυγίου ή για τη θέση και την ποιότητα της τροφής μεταβιβάζονται μεταξύ των εργατριών μελισσών και με τους "χορούς", δηλαδή με χαρακτηριστικές φιγούρες τους σε ορισμένες περιοχές των κηρηθρών, όπως αυτές περιγράφηκαν για πρώτη φορά από τον νομπελίστα αυστριακό φυσιοδύφη Karl νοn Frisch (1968).

πηγη: Μιχαήλ Δ. Υφαντίδη Καθ. Μελισσοκομίας Α.Π.Θ.