Σμηνουργία - αφεσμός

Ακόμη και αν είστε πολύ καλά οργανωμένος μελισσοκόμος όταν συναντάται αφεσμό, ίσως να αναρωτιέστε αν οι μέλισσες θα κρέμονται εκεί όταν επιστρέψετε στο δέντρο.

Οι μέλισσες σμήνος δίνουν προειδοποιητικά σήματα πριν από την απογείωση και ο καλά πληροφορημένος μελισσοκόμος μπορεί εύκολα να τους εκμεταλλευτεί για να προβλέψει και ακόμα και να σταματήσει την αναχώρηση του σμήνους.

Ο Bernd Heinrich, (1981) φυσιολόγος εντόμων και πρωτοπόρος των μελετών ελέγχου θερμοκρασίας στα έντομα, ανακάλυψε την απαίτηση των μελισσών σε σμήνη να ζεσταίνουν τους μυς των πτερυγίων τους τουλάχιστον στους 35oC πριν από την απογείωση, αν και δεν γνώριζε την διαδικασία με την οποία όλες οι μέλισσες σε σμήνη επιτυγχάνουν συγχρόνως τη βέλτιστη θερμοκρασία για την πτήση.

Οι μεμονωμένες μέλισσες είναι ενδοθερμικές, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να παράγουν θερμότητα μόνοι τους και έτσι μπορούν να διατηρήσουν τη δική τους θερμική ομοιοστασία. Μια μέλισσα παράγει θερμότητα με την εργασία πτερυγίων μυών της, που βρίσκεται στο θώρακα της. Μια μέλισσα παράγει πολύ θερμότητα κατά τη διάρκεια της πτήσης, αλλά μπορεί επίσης να ενεργοποιήσει τα πτερύγια μυς για να ζεσταθεί.

Ένα σύμπλεγμα μελισσών είναι επομένως «θερμόαιμο» και μπορεί να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του προσαρμόζοντας για την παραγωγή θερμότητας και συσσωρεύοντας πιο στενά όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος πέσει κάτω από περίπου 18oC.

Όταν η θερμοκρασία πέφτει στους 14oC  το σμήνος  αναπτύσσει ένα εξωτερικό μανδύα μελισσών σε μια κατάσταση ηρεμίας απλά κρέμονται ακίνητα, ενώ στον πυρήνα οι μέλισσες έχουν κάποιο χώρο να κινηθούν.

Στην εικόνα Α μπορείτε να δείτε πώς ένας σμήνος ρυθμίζει τη συλλογική θερμοκρασία σε διαφορετικές θερμοκρασίες του αέρα του περιβάλλοντος. στην αριστερή πλευρά είναι μόνο 5oC  και οι μέλισσες πρέπει να δουλέψουν σκληρά για να διατηρήσουν ενεργά τη θερμοκρασία μεταξύ του πυρήνα (35oC) και του μανδύα (19oC). Μια καυτή ημέρα των 30oC απεικονίζεται στα δεξιά, και οι μέλισσες στο μανδύα είναι ως επί το πλείστον σε κατάσταση ηρεμίας με μερικές ενεργές μέλισσες, οι οποίες πιθανότατα θα είναι ανιχνευτές. Τα κανάλια μεταξύ των μελισσών επιτρέπουν στον αέρα να κυκλοφορεί με τη μεταφορά, συμβάλλοντας στη διατήρηση της θερμοκρασίας στη μέση ομοιόμορφα 35oC ενώ ο μανδύας είναι 31oC.

Αλλά πώς όλα αυτά σχετίζονται με την απογείωση του σμήνους; Λοιπόν, τυπικά ένα σμήνος περίπου 10.000 μελισσών κρέμεται σε ένα σύμπλεγμα γενειάδας από ένα στερεό αντικείμενο, συχνά ένα δέντρο, ενώ οι 300 με 500 μέλισσες ανιχνεύουν και επιλέγουν ένα νέο σπίτι. Μπορούν να κρεμαστούν για λίγες ώρες ή λίγες μέρες, μέχρι να ανιχνευθεί το κατάλληλο μέρος οπου σηματοδοτεί το τέλος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων των ανιχνευτών. Έπειτα ήρθε η ώρα για όλες τις μέλισσες στο σμήνος να ταξιδέψουν στο νέο σπίτι και να αρχίσουν να κινούνται.

Οι εργασίες σχετικά με τη θερμορύθμιση του σμήνους από τους Seeley και Tautz (2001) αποκάλυψαν τους μηχανισμούς με τους οποίους όλες οι μέλισσες σε ένα σμήνος ζεσταίνονται κατάλληλα και είναι έτοιμες για πτήση με τους πτερύγια τους μυς να θερμαίνονται στους 35oC που είναι κοντά στην κεντρική θερμοκρασία του σώματος μας. Ολόκληρος το σμήνος ξέρει πότε να ζεσταθεί, επειδή περίπου 100 από τις μέλισσες που επισκέφτηκαν το νέο σπίτι του σμήνους δίνουν στις υπόλοιπες 9.900 ήρωες ένα σαφές σήμα για να ζεσταίνουν τους μυς πτήσης τους στους 35oC  για να είναι έτοιμοι εκτόξευση. 

Το σήμα αρχίζει περίπου μια ώρα πριν από την απογείωση και έρχεται με τη μορφή θορύβων που είναι εύκολο για τον μελισσοκόμο να ακούσει με ακρόαση με ένα αυτί κοντά στο σμήνος. Ο θόρυβο παράγεται από εργαζόμενη μέλισσα πιέζοντας τον θώρακα της, με φτερά τεντωμένα μεταξύ τους πάνω από την κοιλιά, σε μια άλλη μέλισσα. Ενώ πιέζει εναντίον μιας άλλης μέλισσας, η ανίχνευση της μέλισσας ενεργοποιεί τους μυς της πτέρυγας και παράγει έναν ήχο που μοιάζει με ένα αυτοκίνητο της Φόρμουλα 1 που αναβλύζει στο Le Mans. Αυτές οι μέλισσες ανίχνευσης είναι πολύ ενθουσιασμένες και τρέχουν σε όλο το σμήνος οπου και φουντώνουν μέσα σε αυτό.

Μπορείτε να δείτε παρακάτω στην εικόνα Β στο διάγραμμα πώς ο δρομέας τρέχει προς τη μικρή ομάδα των μελισσών και ένα δευτερόλεπτο αργότερα απλώνει τα φτερά της καθώς έρχεται σε επαφή με το σύμπλεγμα. Τους σπρώχνει μέσα από τα φτερά τους όταν η επαφή σπάσει και μπορεί να πετάξει πριν από την προσγείωση για να επαναλάβει τη διαδικασία. Μπορεί να αισθανθεί τη θερμοκρασία των μελισσών που πιέζει και η έρευνα μας πληροφορεί ότι η απογείωση αρχίζει μόλις λίγα δευτερόλεπτα αφού το 100% των μελισσών έχει τους μυς των φτερών τους ζεσταθεί στους 35oC.

Πώς λοιπόν επωφελείται αυτή η γνώση από τη μελισσοκομία; Η απόκτηση μιας βαθύτερης κατανόησης αυτής της εκπληκτικής συμπεριφοράς των ανιχνευτών μελισσών σε ένα σμήνος που επιτρέπει στον μελισσοκόμο να παρακολουθήσει μερικές από τις πιο θαυμάσιες λειτουργίες της φύσης ως συνεργάτης σε μια μοναδική σχέση με τις μέλισσες.

Πρακτικά, ο μελισσοκόμος μπορεί να εξετάσει προσεκτικά το σμήνος και να υπολογίσει πόσο κοντά στην απογείωση είναι αναζητώντας σήματα. Αν δεν ακουστούν οι θόρυβοι και δεν παρατηρηθούν δρομείς, τότε υπάρχει χρόνος για την συναρμολόγηση του απαραίτητου εξοπλισμού και να σκεφτείτε προσεκτικά την καλύτερη δράση που πρέπει να ακολουθήσετε με χαλαρό τρόπο.

Εάν ωστόσο, ακουστουν οι θόρυβοι και ίσως να παρατηρηθεί και το τρέξιμο τότε όλα δεν χάνονται! Το σμήνος μπορεί να ψεκαστεί ελαφρά με δροσερό νερό χρησιμοποιώντας μπουκάλι ψεκασμού. Αυτό θα μειώσει τις θερμοκρασίες του σώματος των μελισσών και θα σταματήσει την αναχώρησή τους εν ψυχρώ, τουλάχιστον προσωρινά. 

Πηγή:Bee culture The magazine of American beekeeping