Ανάπτυξη των μελισσιών την άνοιξη.

Συστήματα Εντατικής Εκμετάλλευσης των Μελισσών
Σοφία Γούναρη
Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Αθηνών

Ανάπτυξη των μελισσιών την άνοιξη
Η άνοιξη είναι η μεγαλύτερη χρονικά μελισσοκομική περίοδος. 

Διαρκεί τουλάχιστον 4 μήνες, μέσα Ιανουαρίου
μέσα Μαίου, και περιλαμβάνει φάσεις με τελείως διαφορετικές συνθήκες, από τις χαμηλές θερμοκρασίες του Φεβρουαρίου έως τους πρώτους καύσωνες του Μαΐου. 

Ο Ιανουάριος τοποθετείται στην άνοιξη αφού τότε η βασίλισσα ξεκινάει τη νέα γέννα της,
άσχετα με τις καιρικές συνθήκες ή την κατάσταση του μελισσιού, υπακούοντας στο βιολογικό ερέθισμα που προκαλεί η αύξηση των ωρών της ημέρας, η αλλαγή της φωτοπεριόδου.

Για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα τα στοιχεία που καθορίζουν την
πορεία των μελισσιών και κατ’ επέκταση τις επεμβάσεις ή όχι του
μελισσοκόμου είναι: 

1.οι μη προβλέψιμες καιρικές συνθήκες

2.ο θάνατος των ηλικιωμένων–κουρασμένων μελισσών

3.η έναρξη της ωοτοκίας της βασίλισσας

4.η ανάγκη -που συναρτάται από τα παραπάνω–των μελισσιών σε τροφές.

Οι μήνες Ιανουάριος –Φεβρουάριος είναι συνήθως οι πιο κρύοι μήνες του 
χρόνου. Το μελίσσι αντιμετωπίζει τις χαμηλές θερμοκρασίες συγκροτούμενο σε «μελισσόσφαιρα», η οποία δεν πρέπει να διασπάται. 

Η βασίλισσα λοιπόν αρχίζει και επεκτείνει τη γέννα της, από την άλλη πλευρά όμως ο πληθυσμός του μελισσιού πέφτει, με τον φυσιολογικό θάνατο των ηλικιωμένων μελισσών. 
Όσον αφορά στην καμπύλη της φυσιολογικής ανάπτυξης του μελισσιού 
(Εικ.), η περίοδος ατή χαρακτηρίζεται ως κρίσιμο στάδιο (Β). 

Όσο πιο άνετα ξεπεράσει το μελίσσι αυτό το στάδιο, τόσο γρηγορότερα και καλύτερα θα αναπτυχθεί τη νέα χρονιά. Και ένα σημαντικό εργαλείο στη αντιμετώπιση 
αυτής της κατάστασης είναι η τροφή. Η ποιοτικά άριστη και στη σωστή θέση τοποθετημένη τροφή.
Η περίοδος αυτή όμως συνήθως περνά γρήγορα και ο μελισσοκόμος 
πρέπει να φροντίσει ώστε κατά το τέλος Φεβρουαρίου τα μελίσσια να έχουν 
καλύψει αρμονικά και πλήρως τη γονοφωλιά, ώστε να μπορούν να 
επεκταθούν επιτυχώς στο δεύτερο πάτωμα. 

Ο χώρος δηλαδή που δίνεται στα μελίσσια να δίνεται σταδιακά και ισομερώς μέσα στη γονοφωλιά, με καταρχήν μετατοπίσεις πλαισίων (Εικ.) και στη συνέχεια με προσθήκη 
νέων. 

Είναι απαραίτητα αυτή την περίοδο η γονοφωλιά να μην διασπάται, 
έτσι ώστε ημέρες ή νύχτες με χαμηλές θερμοκρασίες το μελίσσι να μπορεί 
να διατηρήσει την απαραίτητη θερμοκρασία.
Μετατοπίσεις πλαισίων γόνου, επέκταση της γονοφωλιάς

Πρόωρες κινήσεις, όπως προσθήκη φύλλων, τοποθέτηση πατωμάτων, μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα συνοχής, απώλεια θερμοκρασίας, στρεσάρισμα και ίσως θάνατο μελισσών και γόνου.
Ας βοηθήσουμε λοιπόν τις μέλισσες να εξοικονομήσουν ενέργεια, δίνοντάς τους το χώρο που μπορούν να καλύψουν, την καλή τροφή επάνω από το κεφάλι τους και εύκολη πρόσβαση στην έξοδο. 

Και επίσης ας μην τις ταλαιπωρούμε με :

 άσκοπες μετακινήσεις μελισσιών

 άσκοπες επιθεωρήσεις, ή άλλου είδους ενόχληση του μελισσιού, που 
αποτέλεσμα έχουν την διάσπαση ή έστω διατάραξη της μελισσόσφαιρας

 επεμβάσεις με φάρμακα, όταν οι θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι 
χαμηλές. Τα φάρμακα λόγω μειωμένου μεταβολισμού των μελισσών σε 
χαμηλές θερμοκρασίες, παρουσιάζουν έντονη μελισσοτοξικότητα.

 άσκοπες και πρόωρες επεμβάσεις όπως προσθήκη πλαισίων ή διεγερτική τροφοδοσία Προχωρώντας η εποχή το κρίσιμο σημείο είναι η ανάπτυξη του μελισσιού, 
η οποία επηρεάζεται άμεσα από τους παράγοντες που παρουσιάζονται στο 
παρακάτω σχήμα:

Για να αναπτυχθεί ένα μελίσσι, η βασίλισσα πρέπει να εντατικοποιήσει τη 
γέννα της. Το πόσο και σε πόσο χρόνο η βασίλισσα μπορεί να αυξήσει τον 
αριθμό ωών που ωοτοκεί ανά ημέρα εξαρτάται από την ποιότητά της, τον 
πληθυσμό του μελισσιού, το χώρο που έχει στη διάθεσή της και φυσικά, 
τις τροφές που εισρέουν στη φωλιά. 

Όσον αφορά στην ποιότητά της, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, εκτός από το να εντοπίσουμε τις προβληματικές βασίλισσες, οι οποίες θα αντικατασταθούν.

Επίσης ο πληθυσμός του μελισσιού είναι δεδομένος. 

Εάν εντοπιστεί μελίσσι στο οποίο η αιτία της καθυστέρησης στην ανάπτυξη 
οφείλεται στον μικρό του πληθυσμό και όχι στην βασίλισσα, αυτό μπορεί 
να ενισχυθεί με πλαίσιο εκκολαπτόμενου γόνου από άλλο πιο δυνατό, με 
ή χωρίς τον πληθυσμό. Ο πληθυσμός των μελισσών που βρίσκονται 
επάνω σε ένα πλαίσιο γόνου, θεωρείται ότι στην πλειοψηφία του είναι παραμάνες 
μέλισσες, τέτοιες που κυρίως χρειάζεται το μελίσσι αυτή την εποχή. 
Άλλος σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης του μελισσιού είναι ο χώρος, η 
σημασία του οποίου αρκετές φορές ξεφεύγει του μελισσοκόμου. 
Ιδιαίτερα τις χρονιές που έχουν ήπιο χειμώνα και τα μελίσσια μπορούν να 
δουλεύουν όλο το «χειμώνα», έχουμε στις κυψέλες αρκετά πλαίσια με μέλι, τα οποία είναι αμφίβολης σημασίας για τη χρονιά που ξεκινά. Ας δούμε ένα παράδειγμα

Το μελίσσι στο παραπάνω σχήμα, 9 πλαισίων, έχει κυρίως μέλια, 
σφραγισμένα και ανοιχτά, λίγο γόνο και νέα γύρη. Έχει πρόβλημα; Ναι 
στις αρχές Μαρτίου. 

Δεν θα είχε εάν ήμασταν στον Νοέμβριο. Και το πρόβλημά του είναι ακριβώς η επέκταση της γέννας της βασίλισσας. 

Οι μέλισσες θα φάνε τα ανοιχτά μέλια, άντε να ανοίξουν και τα σφραγισμένα 
στεφάνια, τα πλαίσια όμως που έχουν σχεδόν εξ ολοκλήρου σφραγισμένο 
μέλι δεν θα τα ανοίξουν. Και καθώς αυτή την εποχή οι εξελίξεις «τρέχουν» 
το μελίσσι θα εγκλωβιστεί. 

Όμως για να μην «πέσει» το μελίσσι θα πρέπει η βασίλισσα να βρίσκει χώρο να επεκτείνει τη γέννα της, αλλιώς το μελίσσι θα χάσει αυτήν την περίοδο φυσιολογικής έντονης ανάπτυξης.
Η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης συνίσταται στην απομάκρυνση των

πλαισίων των γεμάτων με σφραγισμένο μέλι της περσινής χρονιάς, στο 
συντηρητικό άνοιγμα της γονοφωλιάς, ανάλογα με τον πληθυσμό που έχει 
το κάθε μελίσσι και στην τροφοδότηση. 
Και έτσι φτάνουμε στον τελευταίο παράγοντα που επηρεάζει την ανάπτυξη 
των μελισσιών, τις τροφές, νέκταρ και γύρη.
Αυτή την περίοδο οι τροφές είναι διαθέσιμες στη φύση. Μάλιστα συνήθως μετά τις βροχές του Φεβρουαρίου, έχουμε μία «έκρηξη» ανθοφοριών κατά τον Μάρτιο. 
Τροφοδότηση μπορεί να χρειαστεί σε δύο περιπτώσεις, εάν οι καιρικές συνθήκες είναι κακές ( χαμηλές θερμοκρασίες, χιόνια, συνεχείς βροχοπτώσεις ) ή εάν ο μελισσοκόμος έχει αποφασίσει να ρισκάρει την πρώϊμη ανάπτυξη των μελισσιών του. 
Στην πρώτη περίπτωση η τροφή που συνίσταται είναι το ζαχαροζύμαρο 
για δύο λόγους. 

Ο πρώτος είναι ότι όταν οι καιρικές συνθήκες είναι κακές είναι καλύτερα να υπάρχει στέρεη τροφή μέσα στο μελίσσι. 

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το σιρόπι προδιαθέτει τις μέλισσες να ψάξουν για τροφή. 
Έτσι πετάνε και σε χαμηλότερες θερμοκρασίες και μένουν εκτός φωλιάς για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να πέσει η θερμοκρασία του σώματός τους και να μην μπορέσουν ή προλάβουν να επιστρέψουν στην κυψέλη.
Το σιρόπι είναι η επιλογή για τη δεύτερη περίπτωση , ως διεγερτική τροφοδοσία, καθώς αυτό επηρεάζει πιο άμεσα την ωοτοκία της βασίλισσας.
Την ίδια περίοδο ο μελισσοκόμος θα πρέπει να αποφασίσει εάν θα εξισορροπήσει τα μελίσσια του , ώστε να ξεκινήσουν όλα από το ίδιο σημείο;
Ας δούμε κάποια μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα

Η απόφαση είναι του μελισσοκόμου ανάλογα με τις ανάγκες, τις δυνατότητες, 

την εμπειρία και τα μέσα που διαθέτει.
Η ανάπτυξη του μελισσιού καθώς προχωρά η άνοιξη περιλαμβάνει και το 
χτίσιμο νέων κηρηθρών. 
Το μελίσσι χτίζει πιο γρήγορα όταν τα φύλλα τοποθετούνται δίπλα στον 
γόνο. Αυτό μας δίνει και τη δυνατότητα πληρέστερης εκμετάλλευσης του 
χώρου της κυψέλης. Αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας του 
μελισσοκόμου η σωστή ανάπτυξη των μελισσιών της άνοιξη, ο χρόνος 
τοποθέτησης των πατωμάτων. Η πρόωρη τοποθέτηση πατωμάτων την 
άνοιξη μπορεί να εξελιχθεί με δύο τρόπους :

α) στην καλύτερη περίπτωση τα μελίσσια θα ανέβουν στα πατώματα, 
διασκορπίζοντας γόνο και τροφές σε τρία, τουλάχιστον...πατώματα. 

Η πρώτη άνοιξη θα περάσει, οι ανθοφορίες θα τελειώσουν και τα μελίσσια θα 
αρχίσουν να αντιλαμβάνονται την ματαιότητα της ματαιοδοξίας του 
μελισσοκόμου και αρχίζουν να αδρανούν, να τεμπελιάζουν. 

Τέτοια μελίσσια δεν θα αντέξουν μέχρι την καλοκαιρινή ανθοφορία έτσι, ακόμη 

και εάν τροφοδοτηθούν κατά τον Μάιο, πρακτική κοινή. 

β) στη χειρότερη περίπτωση τα μελίσσια δεν θα «πατήσουν» τα παραπάνω 
πατώματα, θα περιοριστούν, οπότε ή θα σμηνουργήσουν ή θα περιορίσουν 
την ανάπτυξή του, νωρίτερα από το αναμενόμενο. Το τι θα γίνει από τα δύο 
εξαρτάται από την ανθοφορία της περιοχής και από την ποιότητα των 
βασιλισσών.
Η τοποθέτηση δεύτερου πατώματος θα πρέπει να γίνεται αφού το μελίσσι 
έχει συμπληρώσει στη γονοφωλιά 7 και περισσότερα πλαίσια γόνου, 
ανεβάζοντας δύο πλαίσια με εκκολαπτόμενο γόνο επάνω και συμπληρώνοντας το κενό με φύλλα κηρήθρας. 
Σύμφωνα μ’ αυτόν τον τρόπο χτίζουμε νέα πλαίσια στη γονοφωλιά και ανεβάζουμε πλαίσια με εκκολαπτόμενο γόνο στο δεύτερο πάτωμα. 
Αυτή η πρακτική απαιτεί περισσότερη δουλειά όμως δίνει τη δυνατότητα 
στην βασίλισσα να αναπτύξει στο μέγιστο την ωοτοκίας της, δίνει πολύ 
δυνατά μελίσσια και προφυλάγει τον μελισσοκόμο από το μπλοκάρισμα 
του μελισσιού και τη σμηνουργία.
Πως το σύνηθες λάθος της πρόωρης τοποθέτησης πατώματος συνδέεται με 
τη σμηνουργία;
Όπως φαίνεται και στο σχήμα που ακολουθεί υπάρχει περίπτωση το 
μελίσσι να εγκαταλείψει την γονοφωλιά και να ανέβει στο πάτωμα, αφού 
εκεί είναι και πιο ζεστά. Η βασίλισσα τότε επεκτείνει τη γέννα της εκεί και 
οι μέλισσες συλλέγουν εντατικά γύρη και γεμίζουν τα πλαίσια της γονοφωλιάς. Αποτέλεσμα ο μελισσοκόμος επιθεωρώντας μόνο τον δεύτερο όροφο νομίζει ότι τα μελίσσια αναπτύσσονται πολύ καλά, το μελίσσι μπλοκάρει, καθώς δουλεύει σε έναν όροφο και σμηνουργεί νωρίς. 

Εκτός αυτού ο μελισσοκόμος αποκτά έναν αριθμό πλαισίων γεμάτων με γύρη, τα 
οποία, με δεδομένο ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν από το ίδιο το μελίσσι, 
πρέπει ή γρήγορα να τα αποθηκεύσει σε ψυγείο, ώστε να τα χρησιμοποιήσει σε άλλη εποχή, ή να τα τοποθετήσει σε άλλα μικρά μελίσσια, που θα τα χρησιμοποιήσουν. 
Σε αυτή την περίπτωση επίσης, εκτός της απομάκρυνσης των παραπάνω 
πλαισίων γύρης, θα πρέπει να γίνει αναστροφή πατωμάτων , ώστε να δοθεί 
η δυνατότητα στο μελίσσι να εκμεταλλευτεί και τους δύο ορόφους.

Ακόμη και στην περίπτωση που η ανάπτυξη του μελισσιού στον δεύτερο όροφο, 
είναι φυσιολογική, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα, η αναστροφή των πατωμάτων θα του δώσει τη δυνατότητα πληρέστερης εκμετάλλευσης του διαθέσιμου χώρου

Οι παραπάνω χειρισμοί δεν μπορούν να γίνουν σε μελίσσια με ενσωματωμένη 
βάση. 

Στη νέα λοιπόν εποχή της μελισσοκομίας και για την εντατική εκμετάλλευση των μελισσιών, οι κινητοί πυθμένες θεωρούνται προϋπόθεση. 
Καθώς προχωρά η εποχή και με το βλέμμα στις καλοκαιρινές ανθοφορίες, στόχος του μελισσοκόμου είναι να προλάβει τη σμηνουργία και να χρησιμοποιήσει την τάση αυτή και την έντονη ανάπτυξη για να δημιουργήσει αφ’ ενός πολυπληθή μελίσσια, που θα αντέξουν έως τα τέλη Μαΐου, να παράξει νέες βασίλισσες και ίσως να μεγαλώσει τον αριθμό των μελισσιών του. 

Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μελισσοκόμοι παρουσιάζεται διαγραμματικά στο 
διάγραμμα που ακολουθεί. 

Η βασίλισσα αυξάνει το ρυθμό ωοτοκίας της σε σχέση με την αύξηση του πληθυσμού ενός μελισσιού, αλλά αυτό δεν συνεχίζεται απεριόριστα. Υπάρχει ένα όριο, στο διάγραμμα είναι οι 40.000 μέλισσες. 

Από εκεί και πέρα η ωοτοκία μειώνεται, αν και ο πληθυσμός αυξάνεται.
Αυτό που θέλει ο μελισσοκόμος είναι ακριβώς αυτό να συμβεί με την έναρξη της ανθοφορίας του θυμαριού και όχι ένα μήνα πριν, γιατί το μελίσσι θα «κάτσει». 

Και δυστυχώς πολλές φορές αυτό συμβαίνει, ιδιαίτερα σε περιοχές πρώιμες, που τα μελίσσια γρήγορα αναπτύσσονται. Και εάν συνοδευτεί με ένα κενό ανθοφορίας κατά τον Μάιο, τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά.

Για να αντιμετωπίσει ο μελισσοκόμος αυτή την κατάσταση έχει στη 
διάθεσή του δύο εναλλακτικές λύσεις, τη δημιουργία μελισσιών με δύο 
βασίλισσες ή την δημιουργία παραφυάδων, την ξεχωριστή ανάπτυξη αυτών 
και τέλος τη συνένωσή τους 10 ημέρες πριν την έναρξη της ανθοφορίας 
του θυμαριού.

πηγη: Δρ. Σοφία Γούναρη Διδάκτωρ Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών